BED II- CPS 9
(I)
Pedagogy of Mathematics (Part I)
, 

,
ISBN: 13-978-93-85740-76-3
BED II- CPS 9 (BAR CODE)
BED II- CPS 9
गिणत का िश%णशा' (भाग I)
Pedagogy of Mathematics (Part I)
िश#क िश#ा िवभाग, िश#ाशा% िव'ाशा खा
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय, ह"#ानी
अ"ययन बोड(
िवशेष& सिमित
!ोफ सर एच पी
#ल (अ"य$- पदेन), िनदेशक, िश$ाशा& िव(ाशाखा,
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय
!ोफ सर
ह$मद िमयाँ (बा# िवशेष)- सद#य),
व$ अिध(ाता, िश#ा
काय,
जािमया िमि&लया इ)लािमया
व-
लपित, मौलाना आजाद रा*+ीय उद
0
िव#िव$ालय, हैदराबाद
!ोफ सर एन एन पा#डे (बा# िवशेष)- सद#य), िवभागा&य(, िश#ा िवभाग,
एम जे पी !हेलख&ड िव*िव+ालय, बरली
!ोफ सर बी
धोरी (बा# िवशेष)- सद#य),
व( अिध,ाता, िश0ा
काय,
एच एन बी गढ़वाल िव'िव(ालय, *ीनगर, उ/राख1ड
!ोफ सर जे के जोशी (िवशेष आम
)ी- सद#य), िश'ाशा) िव+ाशाखा,
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय
!ोफ सर र'भा जोशी (िवशेष आम
)ी- सद#य), िश'ाशा) िव+ाशाखा, उ.राख0ड
# िव&िव'ालय
डॉ िदनेश
मार (सद#य), सहायक (ोफ सर, िश/ाशा0 िव2ाशाखा, उ5राख!ड
# िव&िव'ालय
डॉ भावना पलिड़या (सद#य), सहायक (ोफ सर, िश/ाशा0 िव2ाशाखा,
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय
#ी ममता
मारी (सद#य), सहायक (ोफ सर, िश/ाशा0 िव2ाशाखा एव
सह-
सम#वयक बी एड काय$%म, उ(राख+ड
. िव1िव2ालय
डॉ !वीण
मार ितवारी (सद#य एव
योजक), सहायक -ोफ सर, िश3ाशा4
िव#ाशाखा एव
सम+वयक बी एड काय$%म, उ(राख+ड
. िव1िव2ालय
!ोफ सर एच पी
#ल (अ"य$- पदेन), िनदेशक, िश(ाशा*
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
. िव/िव#ालय
!ोफे बी शमा$ (बा# िवशेष)- सद#य), अ&य', रा*+ीय
# िव&ालयी िश,ा
/थान, नोएडा
!ोफ सर पवन
मार शमा/ (बा# िवशेष)- सद#य), अिध( ाता,
िश#ा
काय सामािजक िव,ान
काय, अटल िबहारी बाजपेयी िह7दी
िव#िव$ालय, भोपाल
!ोफ के जोशी (िवशेष आम
)ी- सद#य), िश'ाशा)
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
. िव/िव#ालय
!ोफ सर र'भा जोशी (िवशेष आम
)ी- सद#य), िश'ाशा)
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
. िव/िव#ालय
डॉ िदनेश
मार (सद#य), सहायक (ोफ सर, िश/ाशा0
िव#ाशाखा, उ%राख'ड
+ िव.िव/ालय
डॉ भावना पलिड़या (सद#य), सहायक (ोफ सर, िश/ाशा0
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
. िव/िव#ालय
#ी ममता
मारी (सद#य), सहायक (ोफ सर, िश/ाशा0
िव#ाशाखा एव
सह-सम#वयक बी एड काय$%म, उ(राख+ड
.
िव#िव$ालय
डॉ !वीण
मार ितवारी (सद#य एव
योजक), सहायक -ोफ सर,
िश#ाशा% िव'ाशाखा एव
सम-वयक बी एड काय$%म, उ(राख+ड
# िव&िव'ालय
िदशाबोध: (ोफ सर जे के जोशी,
व$ िनदेशक, िश+ाशा- िव.ाशाखा, उ1राख3ड
7 िव!िव$ालय, ह)*ानी
काय$%म सम(वयक:
डॉ !वीण
मार ितवारी
सम#वयक, िश)क िश)ा िवभाग,
िश#ाशा% िव'ाशाखा,
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय,
ह"#ानी, नैनीताल, उ+राख.ड
पाठ
य&म सम)वयक:
डॉ अिखलेश
मार
सहायक &ोफ सर, िश#ा िव&ापीठ,
वध#मान महावीर
ला िव.िव/ालय,
कोटा, राज'थान
पाठ
य&म सह सम*वयक:
#ी ममता
मारी
सह-सम#वयक, िश)क िश)ा िवभाग,
िश#ाशा% िव'ाशाखा,
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय, ह23ानी,
नैनीताल, उ(राख+ड
!धान स&पादक
डॉ !वीण
मार ितवारी
सम#वयक, िश)क िश)ा िवभाग, िश)ाशा- िव.ाशाखा,
उ"राख&ड
* िव-िव.ालय, ह"#ानी, नैनीताल, उ+राख.ड
उप स$पादक
डॉ अिखलेश
मार
सहायक &ोफ सर, िश#ा िव&ापीठ,
वध#मान महावीर
ला िव.िव/ालय, कोटा, राज5थान
िवषयव%त
स)पादक
भाषा स%पादक
!ा#प स&पादक
!
शोधक
#ी ममता
मारी
सहायक &ोफ सर, िश-ाशा.
िव!ाशाखा, उ&राख(ड
,
िव#िव$ालय
#ी ममता
मारी
सहायक &ोफ सर, िश-ाशा.
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
.
िव#िव$ालय
#ी ममता
मारी
सहायक &ोफ सर, िश-ाशा.
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
.
िव#िव$ालय
#ी ममता
मारी
सहायक &ोफ सर, िश%ाशा'
िव#ाशाखा, उ(राख*ड
.
िव#िव$ालय
साम$ी िनमा(
!ोफ सर एच पी
#ल
िनदेशक, िश'ाशा) िव+ाशाखा, उ.राख0ड
4 िव5िव+ालय
!ोफ सर आर सी िम#
िनदेशक, एम पी डी डी, उ"राख&ड
* िव-िव.ालय
© उ"राख"ड
# िव&िव'ालय, 2017
ISBN-13 -978-93-85740-76-3
!थम
&करण: 2017 (पाठ
य&म का ना: गिणत का िश%णशा' (भाग I), पाठ
य&म कोड- BED II- CPS 9)
सवा$िधकार
रि%त इस
%तक िकसी भी
को !ान ि कसी भी मा+य म म- .यो करने से
व5 "राख&
* िव-ि व.ालय से िलिख
मित लेन ा आव7यक इकाई
लेखन से
िधत िकसी िववा िल
ण56पेण लेख िज8मेदार ोगा िकस ी भ ी िव व ाद का िनपटारा उ"राख&ड उ(च *य ायालय, नैनीताल म2 होगा
िनदेशक, िश'ाशा) िव+ाशाखा, .राख0
4 ि#ि$ ( ि, पी डी डी मा%यम से उ)राख,ड
/ िव2ि व3ालय िलए
ि6त 8कािशत
!काशक: उ"राख&ड
* िव-िव.ालय;
#क: उ"राख&ड
* िव-िव.ालय
काय$ %म का नाम: बी एड, काय$%म कोड: BED- 17
पा
य$म का ाम: गिणत का िश%णशा' (भाग I), पाठ
य&म कोड- BED II- CPS 9
इकाई लेख
ख"ड
#या
इकाई
#या
डॉ िवनोद
मार िस
सहायक &ोफ सर, िश#ा
काय, काशी ि ह'द
िव+िव,ाल य, वाराणसी, उ3र 4देश
1
1
डॉ डोरीलाल
सहायक &ोफ सर, िश#ा
का, जािमया िमि&लया इ)लािमया, नई िद&ली
1
2
2
5
डॉ आ"ाशि& राय
सह #ोफ स र , िविश+ िश,ा
काय, शक
2तला िम6ा रा78ीय
नवा<स िव=िव>ालय, लखनऊ
1
3
2
4
डॉ के जै
सह !ोफ सर एव
िनदेशक, िश # ा िव& ापीठ , व ध#मान महावीर
ला िव.िव!ालय, कोटा, राज*थान
1
4
2
1
डॉ अिखलेश
मार
सहायक &ोफ सर, िश#ा िव&ापीठ, वध#मान महावीर
ला िव.िव/ ालय, कोटा, राज5थान
1
5
2
3
डॉ अ"बरीश
मार ितवार ी
सोनार टोली, सासाराम, रोहतास, िबहार
2
2
BED II- CPS 9
गिणत का िश!णशा% (भाग I)
Pedagogy of Mathematics (Part I)
ख"ड 1
इकाई
इकाई का नाम
#
1
गिणत िश&ण: इितहास, +क
ित एव
&े2
2-17
2
गिणत और समाज
18-34
3
िव#ालयी !तर पर गिणत िश)ण का उ-े/य
35-52
4
गिणत िश&ण म( अिधगम उ,े.य
53-68
5
िव#ाथ& को समझ न ा: रचनावाद
िवधेयवाद का प/र0े1य
69-84
ख"ड 2
इकाई
इकाई का नाम
#
1
िव#ालयी गिण त पाठ
यचया/
86-100
2
रा#$ीय शैि*क शोध एव
1िश* प4रष द 7ारा िवकिसत िणत पाठ
य=म क? 1व
ितयाँ
101-116
3
गिणत िश&ण क" िविभ&न िविधयाँ तथा कौशल
117-137
4
गिणत िवषय म& िश(णश ा+ ीय ब द ल ाव
138-155
5
गिणत िश&ा ) नवाचार और िश& क0
िमका
156-173
 CPS-9

1
1
Block 1
 CPS-9

2
 1-    , 
  
Mathematics Teaching: History, Nature and Scope
1.1 
1.2 
1.3 
1.3.1 500.
.
1.3.2
500.
.400.
1.3.3 400.1200.
1.3.4 1200.1800.
1.3.5 1800. 
1.4 
1.4.1 
1.4.2 
1.4.3 

1.4.4 
1.5  
1.6  
1.7 

1.8 
1.9 
1.10 

1.11


1.12 

1.1 
 


 

 CPS-9

3




 
   

 
, , , 
,

  -
 
          
,


, 







 
, 
  

 

 
  -, 
 -



 



1.2 
 -
1.   
2.   
  

   -  , , ,

, ,
 , 
       
 
3.  ,  
 

 
4.  
, ,
, 


5.


 
 
6.
  
7.
 ,  
8.  
9. 
 -

 
10. 
 
 
 CPS-9

4
1.3





-


, 


-
, 







,  

 -











 
, , 
 




 




-
1. 500

a. 1000

b. 1000
500
-


i.



ii.

2.
500.
.400.
3. 400.1200.
4. 1200.1800.
5. 1800. 
1.3.5 500

 

, 





 CPS-9

5
(1000.
. - 


-
‘‘



’’

, 
, 



 

 



, 



    
 

 



 19

0, 1, 2, 3, 4, 5,
6, 7, 8, 9) 

Indo-Arabic Numerals
(1000.
.500.
.
i.


 -

,  






 -, 
, , 

 


-
 

1000.
.) 

,  
-
‘‘






’’




,   
   

  


    




, 



 


 -


 CPS-9

6
1000
) 



, ,
-






11) 
, 


 
ii.
-



-
500
) ,  

, 

          
  
350
) 


300
) 

 
 -
(1)  2) 
 
             
  
, ,  , 
-
, 
, 


 
1550-1617) 











-

, 

  

1.3.2
500
400

,







, 



 
, 
 
  
  
   
 
     
135
) 



176 -

 

 CPS-9

7
1.3.3 400.1200.

,

, , , 

,



 
1.3.4 1200.1800.
 
  


  1500.
 
 


 1356.), 1587.),
1608.) 1731.) 

1.3.51800. 
 

 








 



1831.),

1884-1960.) 
 

19, 
Abstract

  1777-1855 )   ,
   
 Convergence 




19, 

-
 

,  

  
,   Hyperbolic  

Elliptical, 
   , 
,   
  

1.4 

 




  

--
 CPS-9

8
1. Language-, 
Mathematical concept,
Formulae, Principle
Signs
 
2. 
Numbers, Place, Direction-
Measurement
3.  , ,
 
Test
4.  Senses  

5.  Real, Systematic,  Logical
More clear,  


6.   
  (Abstract concepts 
  Concrete concepts 
, 
7.  
      
Goods  
Association

8.  


9.  , ,
Doubt
10.       Inductive,  Deductive  
Generalisation
11.      - Self-confidence  -
Self-dependence
12. 
, 

13.  

14. 


  


15.  (Application
-, 
,  
 CPS-9

9
16. , 
, 

17. Scientific View




, 
, 




1.4.1Definitions

, 

 
 , 
 
,  
   


,  
1.4.2
, 
, , 
, 
  , 

’369, 
’348
, 
’’9, 36?’’ , 
, 
1.4.3

  

  , 

 
   
’’?’’ 


, 


  

 CPS-9

10
, 



, 
, 


, 
 
 


, 
      
  
      

 
-
1. 
 
2. 

3. 

4. 


1.4.4




, 
 
   
.5
 ,  

,
i. 
4

 
ii. 
 , 
 
iii. 
, 
iv. 
4
 


 , 
 
, 
 
, , 
,  
 CPS-9

11


 ,  1) 
3) , 4) 
’’ ,
 , ’’
 ’’ 
’’ 
 ,’’ , (1) , 
4


, 
4) , 
 

  , 
, 

1.6 
 

, 


 
 
,  ,
, 


,  

 
i. - 
  , ,
, , 

 , 
, 



, , 
ii.  -, 

 ,   ,

, , 
, 
, 

iii.  -

,  , 

   
, 
, 


 CPS-9

12
 


, ’’


’’ 
 , 
 , 



, 


, 

1.7 
    
 



  


, 

,


, 

,  
 
 
 ,   

 
, 

 
 
, 





 , 
 
,  
, 

 

 







, 

1.8

  ,
, ,





 CPS-9

13



, 
, -,
-



 




 
 



 



 
i. 
-, 



’’
’’
ii.  

- 
 , 
  
,  
 
 



, 


iii.  
-    
 
   
   

           
-












 , 

,  

 

iv. 

-, ,



 CPS-9

14
v. 
- -,  
, 


,  


,  
 




 
    ?   , ,
  







1.9

, -


  
      
,   
      

, , 









 ,   



   

 








, 

,








 
 

 

      
 
       

 




  
       
  


 , 

    
,  
        
,  ,   

            
  

  
 CPS-9

15
 
     ,  
, 



 



,  ,     
  





 




, 





, 

, 
, -







, 

,  

 

, 

   , 
 
     
   

, 
 

1.9.1
 
    
, 
  



 - 
 






    
  ,  


, 

, 
, , , 






  

 , 




  

 
, 
 , 
 CPS-9

16
, 

, ,  


1.10
        
   ,  
  
         
 
   
,
, ,      
 
           
 
-
, , , 
, ,
, 

 
 
 
  


1.11 

1. Bhatnagar, A.B. (2009). Teaching of Mathematics, R. Lal Book Depo,
Meeruth.
2. IGNOU (2006). Teaching of Mathematics, New Delhi.
3. Jain, S.L. (2007). Teaching of Mathematics, Rajasthan Hindi Granth Acadamy,
Jaipur.
4. Kulshreshtha, A.K. (2005). Teaching of Mathematics, R. Lal Book Depo,
Meeruth.
5. NCERT (2006). Focus Group Report on Teaching of Mathematics, New Delhi.
6. NCERT (2012). Pedagogy of Mathematics, New Delhi.
7. NCTE (2009). National Curriculum Framework for Teacher Education, New
Delhi.
8. www.en.wikipedia.org/wiki/history_of_mathematics
1.12

1.  
 
 CPS-9

17
2. 
?  



3.  
  

4. ?  
5.  


 CPS-9

18
 - 
Mathematics and Society
2.1 
2.2 
2.3 
2.4 
2.5 
2.6 
2.7 
2.8 




 


 


, , 
,
, , , -
,  , 
, 
, , 



 ,  
  , 
 





  


 , 
-
 ’’ , 
, 
, 

 ,  
 CPS-9

19

 
,  
, 

-


, 



,  

,   

  

 
 

2 
  -
1. 


2.  


3. , 

4. 




5. , , ,  
6. 
7. 

8. 
  
 





-,  
 


 ?
 CPS-9

20
 , , , 
, -


 



, 

, ,
, 
-
, , 




,  ,
 
 

 
, , , 
, 
,  
, , , , 


  





, 
 

 ,  ,  
 - 
     ?
              
 
    
  
         

  
   
  
  

,  
      
      


     
       
  
      
 CPS-9

21
   
-

  ? 
-


, , ,
 , , 
 ,    , - 
, -, 

? 

        
 
    ,

-,

, 

, , , , ,
, , -, -, -, 
    -

,  , 
 



 



,


  


 , , 
       
    




, 
 




 

1. 



,   ,

2.
-
,
, 

 


 
 
 CPS-9

22

 
 


3.    
  
    , ,  
        
       

4.   
   ,  , 

,
 
         
5.    ,   
    ,,
  
      
i.     -  





 
    
         
 

  
ii.    -   
     
   
 
 
 

    
-       
  
      
     
iii. -       
   
           

 
      
        
     
         
iv.  -             
 , ,         
        
 
   
v.     -           
          
     
 ,
,  
  
   
 CPS-9

23
vi. 
  -            
             

vii. 
    - 
 
      




, , 

 
-


, , ,  


 
,                
, 

   

1.  
 


2.  



2.4.   
       
    
    





    
     


    
 

      
  -
 
 
   
           , 

             

  

       ,    
 -



       
      
        
 CPS-9

24
  
   

 

    

    
      
    
       
     
 
    ,  ,    
,

 
             

  
 
 
          
, 
   ,  ,
         
 


            
   
    
            
 
 

 
  

 
 
 
      
 
      

      

 

            
  
  

              
        
       
      
 
   
          ,       
  
   
 
       
 
    12         
             17    -
       
    
     


 
     
  
  
               

             
 CPS-9

25

3.    
4.  
2.5. 

 
 


 

 
   
 
-
     









, 

 


 




   , ,  ,
  
,   
,  
, 


 



, 
 ,
 



,

, 


, TERI)  




 






 


 
,  
,








 GPS  NAVIC GPS 



 



 CPS-9

26

, 

 
 
  


 

, 
, 



    ,  
     
 


,  








 
         
       




5.   


6.       
  ,     

2.6. 
     

 
   
   
      
      
  
                
  
    
1.
 (Euler)
           
 
    
       

           
  
  

         
, 
 
 
,

 

"π"    ,     [i ]  ,  
 CPS-9

27
   Summation   

   E] 

 
      Seven bridges of
Konigsberg problem     
 

 ,  
   Euler Cracteristic         
      Topology, Calculus Analysis Graph Theory
 
  
2. 
      
 
     
          
  
,
Differentiaon,
- , ,



    
 

    
     
3.
Euclid)
 , 325


Plato) 



'
' (Elements) ,
13
, 
 



 
 2000

18


 
, 


 


 


  


 
axiom) 


, 







 
, 





18



, 

4.  (Pythagoras)
 CPS-9

28
 580572
 


500
490
 
, 



 


Pythagorean theorem)
,  

 , 

 





 
 
Iamblichus) 
, 



5. 
 (Einstein)

    
    14 1879  
 
  
  Catholic Elementary School’

16     Swiss Federal Polytechnic  entrance exam 
 Zurich 
       
    
   
   
  1905  Ph.D.
 
 -

 

‘Manhattan Project’ 
 



6. 
Bertrand Russell)

 , 
 

 18  1872 - 3  1970) 
    ,
, , , ,       
, 

, 11

 

 
 , 
 ,
 




 CPS-9

29
 
 





 
  

         


 
 

 





-
 
    
      
1950
40



,      
   


7.  (Aryabhata)

 (476550 CE)  
  


(
 




  
    
,  
 33 



,   
,  
  Pi    5
  

 Sine 

 , [1/2x x]


ax - by = c

       
     

  
   
   

 






 
          1    


24835 

 

          
 
   
 CPS-9

30

366 
365.2951 
8. 
Brahmagupta

(: 598 . -

: 668 .)     
  

           ' ' 
  
 
      '
'    
   
         

     ' -
'    
 
 ' '        , '
'
 '-' '

'       
  

       ,     


            
 
  
       ,     '  ' 
'  '   
 '
'  
  
 '-
'  



  
 
 zero    
Simultaneous 
        

    semi-perimeter       
 
      
   
 

approximate formula) 
exact formula)


  (Numerical Analysis)   

9. 
Srinivasa Ramanujan)
  


221887 261920)

 
, 

 
            
     



 32       3,884 
        






-
 
 CPS-9

31
  
 

 
  

 
Number Theory,  ,


       


 






 

 
'' '') 
  




-'

' 


-

 
-1729, 4104, 20683, 39312, 40033 


 -


   
10.  (Bhaskara-I)
600  680    

   
     


 

  
   sin x) 

    
     
  









(Differential Calculus) , Differential Coefficient 
   Rolle’s  



,    




11. Satyendra Nath Bose)



        
, 

 CPS-9

32
     -

    
  

  




 
,  

 
  
,   
 
‘Planck’s Law and the Hypothesis of Light Quanta
( 
, 



 






 - 


 

7. 
 
8. -

 
9. 
   
10.

'
' (Elements)

1.6 
 , , , 
 , - 


 


  

  - 
   

 
        
 CPS-9

33
     
   
 
           
                
 
 

  
        
 
   

 
          
               

           
            
  
   
          
  -
, 
     


 
1.7  

1. Fatima R. ‘Role of Mathematics in the Development of Society’. Accessble
- http://www.ncert.nic.in/pdf_files/Final-ArticleRole%20of%20Mathematics
%20in% 20the% 20Development %20ofSociety-NCER-.pdf
2. James, Anice (2010). “Teaching of mathematics”, Neel Kamal Publication
Pvt. Ltd. Hyderabad
3. Kulshreshtha, A.K. (2010). “Teaching of Mathematics”, R. Lall, Book
Depot, Meerut
4. Lal, D. (2015); Geometry and Geometrical Patterns in Nature, The Signage,
Jamshedpur, Vol. 3 No.-1, JanJun, 2015, Pp 107-116
5. Laure Gouba. (2008). ‘The importance of Mathematics in everyday life’
African Institute for Mathematical Sciences 6 Melrose Road, Muizenberg
7945, South Africa, Accesseble-
http://users.aims.ac.za/~laure/math_life.pdf
6.
,  2010); ", ,
, 
7. 
, (
; 
, 

15 (

72), 
, , ,

-
 CPS-9

34
8. , 2016); , -

 
     ; 
-  ;
http://www.teachersofindia.org/
9.    2015);   
 ,  , ,

13, 3, 2015 ,

41-48
10.  ; http://famous-mathematicians.org/
 CPS-9

35
-

Aims of Teaching Mathematics at School Level
3.1 
3.2 
3.3  
3.4  

3.5  , 

3.6 
3.7  
3.8



3.9 

3.1
 



 



1986)  
 

,  , 


 
 
 

, 
3.2 
  -
1.   
2.  
 
 CPS-9

36
3. 
  
4. 

 
5. , 
 
3.3 
-

 


 


,
,-,







, 
 

   
 


 
-

 

‘’   
 
 
‘’
 
 







 

,  

 

-
, 

,  , 



 CPS-9

37
             
 
 


  , 



  

     
     
 
 
 
 -



 

 
 


 
 

 
            ,   ,
,  


 

 -

681114
 


  

 
 -






 
 CPS-9

38

  





 


 
 

  


i. 
ii. 


iii.  

 

iv.   

v. 
vi.  
vii. 

 



viii.  
 

ix.  

x.  
xi. 21


9
101516
 
, 

           ,     

 , 

 ,  

   



 ,

  
 



 
 -
 CPS-9

39

 

-
i.    ,
, , ,

  

ii. 

iii. 


iv. 
 

v. , -      
 

vi.  
vii. 
viii.   
 
         

ix.  

x.  
xi.  , 


xii. 
xiii.  
xiv.  


 



 
,  



 


1. 

2. 
3.  
 CPS-9

40
3.4 
 

 
  
(Aims of Goals and specific objective)
-

(Aims or Goals)



,
       

 



 
  
 
i.  (for the Intellectual Aims)
ii.  (for the Practice Aims)
iii. 
  (for the Disciplinary aims)
iv.   ( for the vocational Aims)
v.  
 (for the Utilization of Leisure Time)
vi.  (for the Moral Aims)
   
,  




 
 CPS-9

41






 




 
 


 










 






󰉮 या
का
मा
धा
 CPS-9

42
(Specific Objectives)
,

 ,


 


 
(Teaching) 
 (Achievement) 
  
 




 
  

 
,   

-
- 
   


- 
   

i.
-
  
, 

   
  ,
  

 

 


, 
         
    
 ,  
,

a. -

, ,
, , ,

, , , 
, ,
,
,
, 
b. -
-
, , 
 


, , ,

, 
, , ,, 
 CPS-9

43
, , , 
, 
,
, 
, 

c. 
- 




, , , , 
, ,  , 
, , 
, , , , , 
d. -



 
 


, 
 ,
 , , , ,

, ,
 ,  , ,  , 
, ,
, -
e.
-




    ,  ,
, , ,
, , ,
,
,
, ,
,
,,
, ,

, 

, , 
f.

-



,
, , ,, ,
, , , , ,
, , , 

, 
ii.  - , 
, ,  
, 
,
, , ,






 


a. - ,
,




,
, , 
,, , , 

, ,
,
,, , , 

b.     -         
 



, , 
 CPS-9

44
, , ,, , 
, , , 
, 
,
c.

-
, 






 



, ,
, , 
,, , 
,
,
  ,   ,  ,  ,
, 
 ,
, 
d.
- 

 




 


-

-, , ,

, , , 
e.
- 
 

     ,  , 
  
 
  
 
,
, ,
,
, , , , 
, ,
, , ,

iii.  - , , 

-  


a. -

 

 



, , ,
, , , 
, ,

b.  -      ,    



 

, , , ,
, , , , 
c.  -




, 
, 
,
, 
 CPS-9

45
d. - 





 
e.
-, , , ,, ,
,  ,  , 
  , ,
 ,  ,
, 
f.     -   
   
, -
, 

, , , 
, , , ,
, ,

, 
g. 
- 


   
   
 
  ,
, ,
,
,
,

h. 
- 

 

, , , , 
,
, , 
, , 



 

i. 



ii.   (Motivate)
 
iii. 

iv.  


v.  -

 
vi. 

 CPS-9

46



--
(Aims)
1- 
2- 
3- 
4- 
5- 
 
6-  ,


7- 
8- 
(Specific objectives)
1- 
2- 
3- 
4- 
5- 
6- 
7- 
8- 


4. _________
5. _________, 
6. 

7. _________

8. _________
3.5    
 , 






-, , 



  
,


 , 
 CPS-9

47
‘’

  

 
 ‘’
    
 
        , 
, 
 

, ,  , 


,  


               

 

 
 ,   





  




 ,
 ,  ,
- ,            
 , 
             
-
 




 
           ,   
 , 
 

 ,
 ,  , -
 ,  
 ,, 
, , 
 


  

 ,


 CPS-9

48

  


-  

     ‘‘      
 
 
’’ 

- 


, 

 

  

  
      
      

i. 

, 
, 
ii. ,      ,    , 
,
-

iii. 
-

iv. 



 
v. 
vi. 
,  


vii.





viii.   , 
,

,  
ix. 
,


 
, 
 
  
 




 

 CPS-9

49

   


       
      




  

 , , 
,   ,  


 
,
  ,  
  


3.6 




           
 ,   
 

 




 -



 

 
 


 
 




, 
       
 CPS-9

50

 


, 

 , 


 


 
Teaching) 
 Achievement) 
  
 



 
 
, 
 






      
 
        , 
, 
 

, ,  , 


,  


               

 

 
 ,   





  




 CPS-9

51
3.7  
1. 
2. 
3.  -
i. 


ii.  
iii.  
iv. 
4. 
5. 
6.
,




7. 
8. 
3.8

1. 
2005, 
, 2006
2. , 
, 
, 2006
3. 
, 
, 2006
4. 

,

, , 2006
5. Chambers, P. (2010).Teaching Mathematics, Sage Publication, New Delhi.
6. Chapman, L.R. (1970). The Process of Learning Mathematics, New York:
Pregamon Press.
7. David, A.H., Maggie, M.K., & Louann, H.L. (2007). Teaching
Mathematics Meaningfully: Solutions for Reaching Struggling Learners,
Canada: Amazon Books.
8. Gupta, H. N., & Shankaran, V. (Ed.), (1984). Content-Cum-Methodology
of Teaching Mathematics. NCERT, New Delhi.
9. James, A. (2005). Teaching of Mathematics, New Delhi: Neelkamal
Publication.
 CPS-9

52
10. Kumar, S. (2009). Teaching of Mathematics, New Delhi: Anmol
Publications.
11. Mangal, S.K. (1993). Teaching of Mathematics, New Delhi: Arya Book
Depot.
12. Siddhu, K.S. (1990). Teaching of Mathematics, New Delhi: Sterling
Publishers.
13. Suggested Readings
14. Keeley, P. K., & Cheryl, T. R. (2011). Mathematics Formative
Assessment, Canada: Sage Publications.
15. National Curriculum Framework for Teacher Education. (2009). NCTE,
New Delhi.
3.9 

1.  
2.  

3. 
 
4. 


5. , 

 CPS-9

53
-

Learning Objectives in Mathematics Teaching
4.1 
4.2 
4.3 
4.3.1 
4.3.2 

4.4

4.5 


4.6 
 

4.6.1  

4.6.2  
4.6.3  
4.7 

4.8



4.9 

 
 
,  
   
   ,
 
  
, 
 


  

   
 -
--
 CPS-9

54
 



  
, 
-


 
, ‘‘ 
 , 

 ,  ‘‘ 

  
1. 


 
2. 
 
3.    
, ,      
 
4.  



 
5.  
  
 
  
  Learning Objectives in
Mathematics Teaching)
    
  


 
, ‘‘
‘‘

-, 
  



 CPS-9

55
-, 
 
 

, 



N.C.E.R.T.)  

, ‘‘  
,  ‘‘
Meaning of Learning in Mathematics
Objectives)
 -

 -  
, 


, 
 


-
 -
 
,
, 

 -, , , 


-
  

  - 
 - 


  
 
  
 CPS-9

56
   
-
i. Knowledge Related) - (,, ,
, - 
 
,


,
, 

 
ii. Continents Related) 

- 
      , -   
  



iii. Action Related) -   

 
-
  

 

Learning and Required
Behavioral Changes in mathematics teaching
 

, 
 --





, 

 



-

 

 

     Features of well-
defined learning objectives
i. 
Specific and Precise) -







 CPS-9

57
 

 , 
 
, 

, -








-


'' -
Action Verb)
ii.   behavioral Outcome)    , 


 




iii. Attainable) -






 , 









 
 
Bloom Classification of
Instructional Objectives
 Taxonomy Classification 
  System of
Classification of Education Objectives) 

  Taxonomy) 

 
-
i. 
ii.  
iii. 



Mager),  Krathwohl) N.E. Gronland), 
 CPS-9

58
B.B. Masia) 



-

 
 
 
 

 SMSG (School
Mathematics Study Group) 

-
SMSG Classification of Mathematics Objectives
i. Knowing) ,


Bloom’s Classification of Objectives

Cognitive Domain

Affective Domain

Psychomotor Domain
i. Knowledge)
ii. Comprehension
iii. Application)
iv. Analysis)
v.
Synthesis)
vi.

Evaluation)
i. Receiving)
ii. 
Responding)
iii. 
Valuing)
iv. Conceptualiza
tion
v. Organization)
vi. -
Characterization)
i. Manipulation)
ii. Impulsion)
iii. 
Control)
iv. Co-
ordination)
v. 
Naturalization)
vi. (Habit
Formation)
 CPS-9

59
ii. 
Translation)
iii. Manipulating)
iv. Choosing)
v. Analyzing)
vi.
Synthesizing)
vii.

Evaluating)
  
  Identifying and constructing learning objectives for
different content areas in mathematics)
 
In Context of Cognitive Development
of Learners
 
 ,


, , 
, 



, , 

,





(i) --  


,  -

 
a. 
b. 
c. 
d. 





 



 



 


'' 
,

 CPS-9

60



labeling) 
 




cyclic quadrilateral) 

list) 
describes) /states) /reproduce) 
(ii) -
 
 
 




 

x x +x - x -  
  defend) 
x-x + , (x - x -   












 







 
Arithmetic Progression) 
, 

Trend) 

 CPS-9

61
(iii) 
-


      - 
   



(iv) 
-


Components) 

Breakdown) 

 

             
content)  
structure) 
 

unstated assumptions) 
, ''
 '' 
'''' 
, 
  fallacy) 

2
x 1 (x 1)
x1
x 1 (x 1)



2
x1
1
x1
x


, 
2
x1
x1
x = -x = 

 
-
x 
x 
x 
x 





, , 


, 


 CPS-9

62

    whole)   

, 

 


, 


Cognitive Domain of Bloom )

,, , ,



, -, 

, 






 -

 Cognitive Domain of Bloom)

Level)
Class)
Learning
Outcomes)
   Action
Verbs)

Knowledge)
i. 

ii. 
iii. 


 ,  States)
,
, ,
,
 , ,
, , ,
Matching etc.)

Comprehension)
i. 

ii. 
iii. 
Eztrapolation)
 , 
 ,

, ,
,
Convert) 
,  , 

 (Application)
i. 


ii. Diagnose)

iii. 



 , , , 
, ,  ,
 ,  , 
, , ,
 , 
Changes)
i. 
ii.
  
 ,

, 
 CPS-9

63
 
Analysis)

iii.  
 

i. 

Unique
Communication)
ii. 
iii. 


 ,
 ,

 ,
 , 
Combine),
 , 
 ,
 ,
, 
 (Synthesis)
i.



ii. 
  Appraise) ,
 , 
, 
,  ,
 , ,





(Evaluation)
  
, 
,




 , 


-
 attention) , 


,  , 

, 



- , 
 

 ,  
, ,


, 

 , 
    
   ,      
 
  ,  

     ,  


, 
 CPS-9

64

 conflict)  




 ,       
    , 

, 

      
    
,  






 , 





, 
,
 Industry)  punctuality)   
   ,
, 
 In Context of Cognitive Development
of Learners)




-

Receiving)
i.    Awareness
of Phenomena)
ii. Willingness
to receive Phenomena)
iii.    
Controlled or selected
scheme)
, ,  ,
 ,  ,
 ,  ,




Responding)
i. 
  
Acquiescence in responding)
ii. 

 
Willingness to respond)
iii. 

Satisfaction in
response)
 ,  , 
, , ,

, , ,



Valuing)
i.
Acceptance of a
value)
ii.
   Preference
for a value)
iii. Commitment)
, , ,
,
, ,
, 
,

, , , 
 CPS-9

65

Organization)
i.
   Acceptance
of a value)
ii.
  
Organization of Value
system)
  ,  ,
 ,  , 

, , ,





Characterization of
a value complex)
i. 
Generalized set)
ii.  Characteization)
 ,  ,
,
, ,  ,
 ,  ,

 



 
 

-







calculation) 

 -



 
 

-







calculation) 

 CPS-9

66
Psychomotor Objectives/Domain)



 

-, (, (

, (
Coordination) (E.J.
Sympson 
, 
-



-
Perception)
i. 
ii.

iii. 
, 
Set)
i. 
ii. 
iii.

, 


Guided Response)
   
 

, 

Mechamism)
i. 

ii. 






Complex Overt
Response)
i. 

ii. 

,
 , , 

Writing Teaching Objectives)
 

-
‘ ;





Behavioral Objectives are The objectives written in behavioral terms. Behavioral
may be defined as visible activity. Behavioral Objectives State how a person
(student) is to act, think or feel.
 Steps of Writing Objectives)

-
 CPS-9

67
i. -
ii. 
-

iii. 
 -
iv. Performance Criteria) 

-
a. 
b. Conditions) 
c. 

Review) 




 
- 
 ,  

 
, 
 
  
 
 

  ,  



4.8 

1. Kapoor J.N (; Some Aspects of school Mathematics, Arya Book Depot
Nai wala, Karolbagh N. Delhi.
2. Kumar Sudhir (; Teaching of Mathematics Anmol Publications, Pvt
Ltd. N. Delhi-
3. Sidhu, Kulbir Singh (; The Teaching of Mathematics, sterling
Publishers (P) Ltd.Morigate, Delhi-
4. N.C.E.R.T. New Delhi (“National Curriculum Framework for School
Education.
 CPS-9

68
5. N.C.E.R.T. New Delhi (“National Curriculum Framework for School
Education.
6. N.C.E.R.T. New Delhi ( Report of Position paper of Mathematics
focus group “NCF 
9 

1. ?
2. 

3. 

4. 
 
5.
 


6.  


7.  


 CPS-9

69
 -   :  


Understanding Learners : Behaviourist vs Constructivist vs
Enactivist Perspective
5.1 
5.2 
5.3 
5.4

5.5



5.6 


5.7 




5.8 
5.9 


5.10 

5.11 

5.12 

.1 
   -     
    
  




 




 



1915   




 



 





 

  
 CPS-9

70

 
 

 









 


 
              


  
.2 
  -
1.   
2.
  
3. 

  
4. 

   
5. 


  
6.   
7. 
  
.3  (Constructivism)
   
         


 



 

 
 


  
 

 


  
(Jean Piaget) 

 

 
 CPS-9

71


Cognitive) 

 
  

     


    


 
 





Lev Vygotsky) 
 


 

   ,      
 
  

    


, 



  






(Cognitive Constructivism) 
(Jean Piajet) ,
 (Jerome Bruner), (Gagne)   
 

(Socio-Culturist Perspective)  

Lev Vygotsky) 
 


Tabula Rusa)


,  


 
     
    

 


 
   
 



, 
 


,  
, , 








 CPS-9

72









, 










         

 


 
  

  







 
 

, 







   












 CPS-9

73


,
: 


 , 










 


,
,  


 
 




 

 
 (
 )  


 





.  (Cognitive Constructivism)

  
      


 

 


 

, 
 
 




 

        
   


() 
 CPS-9

74

 



 

 
 Assimilation)   Accommodation)     
  
    
 
Scheme)    
Assimilation) 







 
 Adaptation)           

 
  Inquiry-based learning), 
Active learning), 
  Experiential learning,   
Knowledge Building)   

     

   

   
   (Stages of Cognitive development
proposed by Piaget) 
   


 


 






 



/ (Stages)

(Main characteristics)
1.   2  
 
(Form birth to 2
years)

(Sensory motor stage)
     
(reflex
action)    (Use of symbols)

 
,
 
 
  
     
 

  (Object
permanence)  
2. 2  7 
(2 to 7 years)

 
(Pre-operational stage)
   
(Symbols and
images)    
  
 
     
(ego centric)  
5. 7  12 
(From 7 to 12

 
(Concrete-operational

   
   
 
    
 CPS-9

75
years )
stage)
    (Categorization) 
  
 
(Conservation) 
4. 12  
(above 12 years
)



(Formal operational stage)
 
      
       
    
  

. 
 



 


 

 




(Object Permanence): -


(Object Permanence) 


 

A-B 










A-B
(Mental Representation):  
-  -


 

 -        (Analogical Problem
Solving)   






-






 

 
 CPS-9

76


 


 Understanding law of conservation)

 
 
  




  ,    - 


  
  
         

         


 

       
  
    

   ,  

        


.  
Lev Vyogotsky)
 -

Socio-Culturist Approach) 

      
      



 
Lev Vygotsky) 


 




 
 



Socio-Cultural Theory) 

 


 


           
 
  ,


  
  





 
 

 
 CPS-9

77
 

 

 
 
Egocentrism)    
       


-


-




 



Meta Cognition) 


    
       

     
   ,   



 








       
      
 












   ,        
 


,  , , 



 

, 

,        
    
 

 
 ,
 


 CPS-9

78
 
 


,, 


      
     
 


  

  



     

        
  

  



, 
 




 







     
   

 


 

 




Zone of Proximal Development or ZPD) 

  






 


 

Inter-subjectivity) (





Scaffolding) 


Scaffolding)   

 
, 

,   
  




Scaffolding) 



 Guided Participation) 

A B 



, 
, 
 A 

B
AB 
 CPS-9

79
 
   ?        
 

 , 

.  
 


 
 

  
 




  Scaffolding)      
 
 
 
Scaffolding)    

 
, 
,
  
  




Scaffolding) 


Scaffolding)
 

Scaffolding)
Zone of Proximal Development or ZPD) 
  
          






 

 





 


  


 CPS-9

80
. Enactivism)
(Enactivism)-
 

 

 (Enactivism
describes living as systems that produce themselves endlesslyReid .



  

   
      
 
    




      
        










(Producer of Information) ,



 



  
















 CPS-9

81
 


 








Living systems are not simply observation objects or
interacting systems, but rather autonomous, self-contained, self- referencing and
self-constructing closed systems).Maturana & Varela )





     Autopoietic)
     




 
 
(Autopoiesis is the property of a living system such as a
bacterial cell or a multicellular organism) that allows it to maintain and
renew itself by regulating its composition and conserving its boundaries)

    










 








 
.9 
 
    (Enactivism & Teaching and Learning of
Mathematics)
 
  
    
  



 

 

(Enactivism) 
 
 

 CPS-9

82





 
 

Enactivism= Constructivism + Embodied Cognition


5.10 
  
Jean Piaget) 
  


     


   
 



Cognitive Constructivism)  
Jean Piaget) ,
 Jerome Bruner),  Gagne)   
 

Socio-Culturist Perspective)  
Lev
Vygotsky)  
,
, -  ,        

 





 

       

   



           



 


















   (Producer of Information)   
   



 
 



 CPS-9

83
5.11 

1. Mangal S.K. (2009) Advanced Educational Psychology, PHI, India
2. Mangal S.K. (2014) Educational Technology, PHI, India
3. NCERT (2005) Constructivist Approach of Teaching,
4. Singh A.K. (2007) General Psychology
5. https://froese.files.wordpress.com/2014/04/froese-14-radicalizing-
enactivism-basic-minds-without-content.pdf
6. http://www.embodiment.org.uk/topics/enactivism.htm
7. http://www.acadiau.ca/~dreid/enactivism/EnactivismMathEd.html
8. http://www.eucognition.org/index.php?page=embodied-dynamicism-and-
enactivism
9. http://etec.ctlt.ubc.ca/510wiki/Enactivist_Theory
5.12 

1. 
 
2. 
 
3.


4.  -



5. 




 

6. 



7. 

 CPS-9

84
2
Block 2
 CPS-9

85
1- 
School Mathematics Curriculum
1.1 
1.2 
1.3 


1.4 
 
1.5 
  

1.6 
1.7 
  

1.8 
 

1.9  
 
     

1.10 
1.11



1.12 

. 


 
 
            
           ,      
 
, 

 -


-
  
  

 

  

  
 CPS-9

86


  


 
1.2 
  
1. 
 
2. 



 
3. 
  
4. 
   
5. 
 
 
6. 
  
 
1. 3     (Concept of Mathematics
Curriculum)


(Curriculum)'''' 
         
  
 

 




 

 
 



 (Cunningham) 
 ''
  ( )   
(( 

(

 ''
 CPS-9

87
1.4  
0 
 
 (Samuel) ''
     (learning
Experience
 

 
 
 

 


 
 
(Aspect
I. 
  
    
    

    
   

   
 

i. (i, (Economical

(ii (iii

(iv(v  

,,



ii. 

, 
, 

 

    
       
 








  
  
    
     
     
Thorndike            


    
       


       “Teach nothing because of its
disciplinary value,but everything so as to get what disciplinary value it does
have”)
iii. 





( 




 CPS-9

88



           
  




iv.  



 


  
 
 
 

 

 


II. 



-
 






  




 

 
 
-
1.   

2.      
       

3. 



  

 

4. 


 


5. 
 
 CPS-9

89
6. 




 

7. 
15    (Principles of Desigining
Curriculum n Mathematics)




, 




-

 



 



 

 














 




i.   
      (Mathematics Curriculum
Should be Child Centered) -
 





 CPS-9

90
 
 











ii. 
(Curriculum Should be action based)
- 
    




 


 

 

 -
       
     
 
iii. -
 
(Subject Matter
should be arranged according to Psychological way) -
-  ?





      
    



iv.  
   (Consideration of personal
thoughts-


(

 










 



 

v.  (Consideration of difficulty level-








 CPS-9

91



45910

vi. 
      (Consideration of Teacher’s
Consent in Curriculum Construction-
 
 


 





vii. 
(Flexible Objectives according
to Need- 

,,
 





viii. (Expression of Correlation among Subject-


           

  





 

ix. (Maximum use of Mathematics in
Science- 



 



  


x. 
(Flexibility of Curriculum-

     
    




 




 

 


 CPS-9

92
xi. 
   
 (Interest and Aptitude - 



 


  

  


 

            





xii. 

(Absorption of
riddles and other Entertainment Activities in Mathematics Curriculum
-  



,

 
 
 100 100 - 
1100






 
?
xiii.


 


(Principle of Knowledge for
the Conservation of Culture and Civilization)-    








, 



,-
 

 

xiv.   
      (Mathematical
Curriculum should be life related -
 
          
  



   

 CPS-9

93
,        
     


 






i. (
15678
ii. 
iii. 
 





-
16       (Vision of School
Mathematics)


 400

(Plato) 
  
 

(Napoleon)  
, “
 



  



(Bacon 
''

 


''
 CPS-9

94
(Bernard Shaw 
  

  
     (Herbert),  (Froebel))
 (Pestalozzi),    (Maria Montessori),    (T.P.
Nun)  
 
  


 









,  
 

 


1(Skilled
Subject)  (1986) 

17       
 (Curriculum Choices at Different Stages of School
Mathematics Education
 



 

(Caribbean 




 
 




 
 


 CPS-9

95
 





 

 
  

(CBSE




18      Care Dreads of
Concerns in School Mathematics





 
            
  



 
 

  


i. 

 

ii.  




iii. 

(attitude


 

 





//


 


 
 CPS-9

96
 








 


 

  

 





i.   -     
     
(express
 

ii. 
   -       (accurate, reasoning,
thinking and judgment         



 





iii. -
(Personal
error  



 (difference of opinion



 


 


iv. - 









 (Intelligent Reasoning
 

 CPS-9

97

 

  
v. -
-

 


 

 
vi. 

 

   

 (economical living

 

  

 
 




(technology
 




    
         

(playback–planner”) 



 





 CPS-9

98
19         
  (Pedagogical Analysis of Various Topics in
Mathematics of Various Levels of School



 



-





(operations 



 



  
 
 (notation and numeration 

 



-







: (revitalize)





i.



 

ii. 




iii.              

a. 
(identities (solutions of triangles
(height and distance
b. 







 


i.   
 CPS-9

99
ii.  

(topical(arrangement 

110 


  
             

             

              



  


 
  
i.  

ii.   
  



iii. 



  


  



 
 

  



 

 (


 


 CPS-9

100
 





 Child Centered) 

 (Community Centered)  
 (Creativity Based) 
  (ActivityBased)  (Integrated) 
  (Re-
source based) 
 4CAIR 
 
111 

1. Kapoor J.N (1967); Some Aspects of school Mathematics, Arya Book Depot
Naiwala, Karolbagh N. Delhi.
2. Kumar Sudhir (1997); Teaching of Mathematics Anmol Publications, Pvt
Ltd. N. Delhi-2.
3. Sidhu, Kulbir Singh (1967); The Teaching of Mathematics, sterling
Publishers (P) Ltd.Morigate, Delhi-6.
4. N.C.E.R.T. New Delhi (2000) “National Curriculum Framework for School
Education.
5. N.C.E.R.T. New Delhi (2005) “National Curriculum Framework for School
Education.
6. N.C.E.R.T. New Delhi (2005) Report of Position paper of Mathematics
focus group NCF 2005
112 

1. 

2. 



 
3.  
 
4. 
 
5. 
  

6. 
 

 CPS-9

101
- 

Trends of NCERT Syllabi of Mathematics
2.1 
2.2 
2.3 

  -         

2.3.1 

-
2.3.2 

  -       

2.4  
 
2.5 

 


 



2.6 

2.7  
2.8





2.9 


- -





-


 

        ,  , -
, -



-
 CPS-9

102

  -
  

 


 
,

  


  





  -
1. 
 

-
 ;
2. 
 
 ; 
3. 



    
       
 

 
   -       













--


 


 
- 

 

 

, -, 


- 
      
    


  

 

 

Foley & McPhee, 2008) 



 


 CPS-9

103

 
, 





   

       
 

 


 



 






 


, 

  

 








--


-



- 



-

 
1. 
 
 
2.  
3.  

 

 
4. 
 
2.3.2

-











 



-










  
-

, , 
 CPS-9

104

  


-
--




 -













, 


 

1. 

-
2. 

-
 ?

  






   
       
   


 
, 



,  


 
 ,
 



 

 , 



 
 
 


   

, 





 




                



 








 CPS-9

105


  
, 
  








, 
, -
, 
 
 


 




 
 


 
 


3. 
 



         
      
    
 

 
  


       










 


 
 

 

   
       
        
 

 
 
          

  

 


 CPS-9

106
  




 




  










 
  
 

 





90



1







 
 


-
-

-












 
   


-
-

-















 




 -  

 





-







9 



 



 
i.  
 

ii. 
 

-






iii. 


 

 
iv. 

 


 CPS-9

107
v.   


        , , 
, 
,
 


vi. 
 

vii.  

viii. 

 

ix. 


 



x. 
 


xi. 
     
  


 

  


 


 




 



xii. 






xiii.  

 
  
 , 




xiv. 




  


,  

-




 

      





-





-



-

-



-

-




 CPS-9

108




 





  




 




  































    



-
-
-

-

















-
-
-

-
















 




 -  

 





-







10 



 



 
 CPS-9

109
i.  
 


ii. 
 

-






iii. 


 

 
iv. 

 

v.   



vi. 
 

vii.  

viii. 

 

ix. 
x. 


 



xi. 
 


xii. 
     
  


 

  


 


 




 



xiii. 






xiv.  

 
  
 , 




xv. 




  


,  




 CPS-9

110


 







-
-





-
-



-





-










 








  




 

    

























   
   





-

-

-
 





 
-

-

-
 



  
  
   



-



 
-

 CPS-9

111

-

-
 



-

-
 













11 



 



 
i.  
 


ii. 
 

-





iii. 


iv. 




 

 


v.   



vi.
 

vii.  

viii. 

 
 

ix. 



x. 
 


xi. 

 

xii.



  



 CPS-9

112
  




 




 
















  






 
 



-
-


-




  
 -

-

  

-








-
-


-




  
 -

-

  

-






 




12 



 



 
i.  
 


ii. 
 

-





 CPS-9

113
iii. 


iv. 



 


 

v.   



vi. 
 

vii.  

viii.  
 

ix. 
 
x. 



xi. 
 


xii. 

 

xiii.



, 



  

        







 

            
   

 

    
   






 -





  

 








            

, 




4.   
 

?
 CPS-9

114
5. 
           


?
6. 
           
 

?
7.   



?
8. 



 



9.       
 
 

10. 



 




?
11.  
  


12. 

  





-
,


  ,

 






    
     


, 
  

   
   





 





, 




 

 


 CPS-9

115
7 
1.   

2.   

3.   

4. 
5. 
6. 
7. 
8. , 6
9. 
10. 
11. 
12. 
8

1. Carl, A. (2009). Teacher empowerment through curriculum development
theory into practice. Juta&Company Ltd.
2. DeRose, J. (2009). Back to the future with textbooks: Using textbook
passages from the past to help teach historiography. The History Teacher,
42(2). Long Beach, CA: The Society for History Education.
3. Falknor, J. (2010). Instruction of reading comprehension strategies in
literature textbooks. Retrieved from ProQuest's website:
http://udini.proquest.com/view/instruction-of-reading-goid:840627294/
4. Foley, B., & McPhee, C. (2008). Students' attitudes towards science in
classes using hands-on or textbook based curriculum. Washington, DC:
American Educational Research Association.
5. Johnson, J. A. (2001, August 28). Curriculum revision that works. In
principles of effective change. Retrieved March 10, 2014 .
6. Stambaugh, J., & Trank, C. (2010). Not so simple: Integrating new research
into textbooks. Academy of Management Learning and Education, 9(4) 663
681. Briarcliff Manor, NY: Academy of Management.
 CPS-9

116
7. Teten, R. (2010). When in Rome, do as Jon Stewart does: Using America:
The book as a textbook for introductory-level classes in American politics.
Journal of Political Science Education, 6(2) 163187. London: Routledge.

9

1. 

  -         


2.  

? 
3.  
 -

?
4.   






 CPS-9

117
3 -  
Methods and Strategies of Teaching Mathematics
3.1 
3.2 
3.3  
3.4 

3.5 
3.6 



3.7 

3.8


3.9 

.1 

 

 



 

 


  





 








 -
 
  

 CPS-9

118
.2
  -
1. 
2.  


3. 
 


4.

 


5.  


6.  


7. 
 
8. 
 
9. 

10.  

11. 



12. 
 
.








(Lecture Method)

 (Inductive-Deductive Method)

(Analytic-Synthetic Method)
(Problem Solving Method)
(Project Method)


 



 
 
 CPS-9

119
i. Lecture Method)-  
  

     
    
     (Chalk and talk)        



 

  
        
  
         

 
      









 


 












 
 



  
          


  
  

 (Abstract) 
  
     


 
review) 
,          
 


       
    
 
     
          (Cost Effective)  
  
       
     
 
   

 
 CPS-9

120


- 
 

 
           
 

 

      
  /         
    
       
   
  
         

 ,  
   
     
  
   ,   
, 


 

 
     
    
 , 
     
        
      ,        ,
     
        
 
  
(Specially AbledChildren)   

    (Unipolar)       


ii.    
Inductive-Deduvtive Method) -





     
    ,  
 concrete)  

abstract),    general)       
 
 

 ,  


 

concrete facts) 





 CPS-9

121

, 
 
 , 

 -
     (, 
, )    
   
,      ,     
    
  
 ,     
     180
            ''   

    180 ''
1. (a+b) x (a b) 
   a
2
b
2
,  
  (b+c) (b- c) 
  b
2
c
 
    (x+y) (x-y)=x
2
y
2
  
 
        
  
   

   
   
  
            
                
   ,  
       
 
 
 
  
    ,       

 
    ,         
    
   
    
     ,       

   
   
        
    


           
 CPS-9

122
         
        
    , 

             

               , 
    

           

   
 (Deductive Method)-  
   (General)  Specific)  , 
(Abstract) 
(Concrete)
    

 

 
  

 


 
 

   
 
       
    
   

 
        
     
    
      
    
          




 

-     
   

   
 CPS-9

123
    


 (abstract formula)   
 ,   
 (concrete)     

 
  (crammingbased)  
 




 

      
 
   
       
         
 
       

 
    
              
   
 ,           
      
  -  
 
               
  -   
      





1


2




3


 




4
 
   



  
 
5













 

 CPS-9

124
iii. -

AnalyticSynthetic Method)

      

 (Analytic Method)-      

   

    
  
             
      
:     tan
2
sec
2
θ
-
 
        
 tan θsec θ    , 
1
secθ
cosθ


sinθ
tanθ
cosθ

2 2 2 2 2 2
22
sin sin θ sin sin θ cos cos θ
1
sin sin θ cos 2θ

sin
2
θ+cos
2
θ

2
2
1
sec θ
cos θ

22
1 tan sec


tan
2
sec
2
θ
-
  
(Merits of Analytic Method)
1.               



2.  
  
   
    
 
3.               
     
       
4. 

5.   
6.      
 CPS-9

125
 (Demerits of Analystic Method)
1.     ,   
  
2.        
       
3.      
    
4.      
        

   
 (Synthetic Method)
      
 ,
     -
 
               

       ,
        
                   
         

 
     
     
    
    
 
(Merits of Synthetic Method)
  
  
        
     

    

  
       
 (Limitations of Synthetic Method)
 


   
        




    ,       
 

 
   
  
    
 
 

 
  

 CPS-9

126
 
 
  

    

        
 
  


iv.   (Project Method)-     
    (Pragmatic)   
 
      
     
   

 (Kilpatrick, 1921)  
   
     
      
 (Stevenson, 1922)  
,   
   
  
   
 
    
 
         

  
   
    
 
 (Learning by Doing)       

  
 
     
    
   

 

   
 
(Basic Principles of Project Method)
 





 


 
 

  


 CPS-9

127
 (Steps involved in Project Method)
 
1. 
  
2.  
        
3.    

4. 
  
5.  

 
6. 

  
(Merits of Project Method)


  , 
 



    

   

 
 
     

  
          




 

  , 
, , , 
 
    
    
   
 
 

  
  



 
 CPS-9

128
 
   

- (Demerits and Limitations of Project
Strategy)
        
 

   

, 
 
  
  
 
 
    

     
      
v. -Problem-Solving Method) -  

Psychological and Scientific) 
'' '' (Learning by doing) 
 
   
  
  
  
  ,  
  
 

       
    (Steps of Problem Solving Method)
1.    (Identification of problem): 
    
 
  
2.     (Defining the
problem) 
 
   
 
    
    
  




 

 CPS-9

129
3. 
 
 (Data Collection):  



 


4.
   (Analysis of Data)     
 
(Possible solutions)   
 

 
5.    
       (Accurate Solution)
 
 
 

6.    Verification of Solution): 

 -           


 - 




 
 (Data Collection):




   (Analysis of Data)






  
   ............. (i)
   (90
0
)  .................. (ii)




 CPS-9

130


-
-

-
-
-
5.    
       (Accurate Solution


6. Verification): 
  
Merits of Problem Solving Method)
  
 


    

    
    
        
     

       
  


 (information processing)  
 
 

 (Limitations of Problem Solving Method)
 
   
 
    

 
  

vi. Drill work in Mathematics Teaching) - 
Drill work in Mathematics Teaching) -



 CPS-9

131
 







 

 
 (Importance and Uses) -
 

   
 

    
        

   ,      

        


  ,  
   ,     

    
       
  
     
(Limitations of Drill and Practice in
Mathematics)
    

   
       
  
 



   
         
  


 
      

 



  

 CPS-9

132
      
   
         
 
  


              
    
    
 


 ,     
 
    
   
      

   
3.4  

    Oral and
Written Work in Maathematics)
  (Oral Work in Mathematics) :       
 

 
         
     
  
  

    

 

 
      
   
  
 
 
 
   
  
 
  

        
 CPS-9

133
 

 (Written Workin Mathematics) :  

 





 

 
    
    
             
   
     
    
            
  
 

     
 



 

  

 
                
   
               ,  
   
        
3.5 
Brain Stormingin Teaching of
Mathematics)
  (Brain Storming)
 (Meaning)    
   
  
      
 

 

  (Alex Osburn) 

  (Creative Problem Solving
Method)       (Applied Imagination)
1953    
 CPS-9

134
 
          
  
  
  
  


     
 
(Higher cognitive
abilities)   


 

 












 




 
(Merits of Brain Storming)
  
       




 
 




  
(Limitations of Brain Storming)

 


    

        


 

 CPS-9

135
  
  ,  
 
 

 




  
3.6 
 
Computer Based Learning)

















  


 












 
 


 


  
          


 
 
  (Mathetics) 
 (Mathetics)




  






i.    
 (Principle ofsmallsteps)
ii.  
 
 (Principle of active response)
iii.  
 
 (Principleofimmediate confirmation)
iv. -  
 (Principleof selfpacing)
v.    
 (Principleofstudenttesting)



  
 
 
 

-     
   




 CPS-9

136

 
 

 
  



  (Merits of Computer Based Learning)
 



 

 -





 
 






Limitations of Computer Based Learning):




 (Techno-Friendly) 



3.7 
      
  
   (Lecture
Method), 
 (Inductive-Deductive Method),


(Analytic-Synthetic Method), (Problem Solving Method) 
(Project Method)       


    
 
  


  

    
 
(Higher
cognitive abilities)   

 
 
 CPS-9

137


   
    


  


3.8 

1. Chambers P. (2008) Teaching of Mathematics, Sage South Asia
2. Kulshreshtha S. (2013) Teachingof Mathematics
3. Mangal SK, (2016) Teaching of Mathematics, Tandon Publishers,
Ludhiyana
4. Mangal SK.2013) Education Technology, Prentice Hall of India
3.9 

1.  


2. 
3.  


 


4.  
 



5.   



6.  
7. 
 
8. 



 CPS-9

138
4- 
Pedagogical Shift in Mathematics)
4.1 
4.2 
4.3 , 
 
4.4 
 
,
4.5 Es (
,, , 

,
4.6 
4.7 
4.8


4.9 

4.10 
4.11  
4.12 

4.13







, 
 


 



 


 




, 
 

 
Es (

,, , 

, , ;

; 


 CPS-9

139

 -
1. , 
  
2. 
 
 
3. Es (
, , 


 ;
4.  
5.  
6.

  
7. 
 
8.  
,  


   
  






 










 

 
, 


  
 

  


 



 

 


- 
 



 


 
 





   

 CPS-9

140
 
 





  
 
  

 



 



 


 



 



-  - 
-


 
  
  


 





 

   - -








 

 
    

  




  

 
 













 
 ,
-, 
, 



 CPS-9

141

 (1915 2016) 



 


 


 





, 
, 

 



 



 

 
 

 

 
i. 
,
ii.  

 ,
iii. 
,
iv.

,
 
-



 

1. _________
  
2. _________ 

3. _________ 
 
4. _________ 
5. _________ 



6.
  

4.4        (Difference
between teaching of mathematics and teaching of science)









, 
 CPS-9

142




, 
, ,  ,
,
      
 
, 
,
 


 180  
     
    -     



 

  





, 
, 

 
, 
, 



, , 
,  

 , 
  -


, 


, 


 , 
, 
 





-   






     
 

reason  Empirical 

 



     





logical Positivism 
logical





      

 CPS-9

143

7. _________
8. _________-
9. _________
     Es ( ,, ,  
,
E 

-
 


 
E,  
 E 
-
Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate E 

 , 



 5 Es 


i.
Engage
 

    
          


 , 

 

ii. Explore
 


,
 



iii. Explain-
 
    



   , ,
, , 

iv.  Elaborate    
 CPS-9

144




 
v.

Evaluate




-

, 
-

 


10. Es _________

11. _________  


12. _________
4.6  (Collaborative Learning Approach)
 
 
    


  



i. 
, 
 

,  
   


  

ii. 
  

  
    


iii.    
, 
 
  
  



, 

iv.

 CPS-9

145
  


 

, 
 



,


-
 
 
 

-
i.  Positive Interdependence    

 
 

 


ii. (Promotive Interaction)

-


iii. 
Individual and group accountability
  
 

iv.         
    
, 
  
 
-
  

v. 

Group processing: 


 




 

       
     



13.        _________
    

 CPS-9

146
14. _________
 


4.7(Problem Solving Approach)




, 


  
 








 


 


 
 CPS-9

147
 --
i. -
ii. -?
iii. 
-  

iv. -
, 

v. -
 
 








,  


 CPS-9

148
15.  
4.8  (Concept Mapping)


, 
 



 

 
  
  




  





  
, 
, 


  

 




    

  
      
, 


, 



 



, 
 
 (2006) 
      

  

 
 

 
 





 


 CPS-9

149
IGNOU (2016) Learning and Teaching (BES 123), New Delhi
 
i.  
ii.  

iii.  

 

  
 
 

 


 
 CPS-9

150


 
 


 



 



 


16. ____________

17.


_________ 

 (Experiential learning)

, 
,
,

  

 
, , 





 


 
 



 
 


Concrete experience )

Reflective
observation)

Abstract
conceptualization)
Active experimentation)
 


 CPS-9

151
,  

 


 
 



 



18. 
___________ 
19. 
 
 

4.8


, 


 


 







 
 
, 



 ,  
, 


 


 





, 

 
 

  -

 

 



 




 

-





 






 CPS-9

152
, 
, 

 


 

-


,-

 -
 
  



Es 

-
, 


 
 E,  
 E 
-
Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate  E 

 , 




 

        
 





, 
 
 --, , 

,

 
, 
 



 

 
  
  

4 .9  
1. 

 CPS-9

153
2. 
3. 
4.

5. 
6.
 
 

i.   
,
ii.  

 ,
iii. 
,
iv.

,
7. 

8. 
9. 
10. 
11.

12. 
13.
14. 
15.  -
i. -
ii. - 
?
iii. 
-  


iv.     -
        ,  

v. - 
16.

17.  
18. 

19. 
 
 


Concrete experience)
 CPS-9

154

Reflective observation)

Abstract conceptualization)
Active experimentation)
4 .10 

1. Bybee, R. W., Taylor, J. A., Gardner, A., Van Scotter, P., Powell, J. C.,
Westbrook, A., and N. Landes. 2006. The BSCS 5E instructional model:
origins, effectiveness, and applications. Colorado Springs: BSCS.
http://www.bscs.org/curriculumdevelopment/features/bscs5es.html
2. Birbili, M (Mapping Knowledge: Concept Maps in Early Childhood
Education," in Early Childhood Research & Practice ,
3. Encyclopedia of psychology.(4 vol.). (1994). 2nd ed. New York: Wiley.
The most comprehensive encyclopedia of general psychology available.
4. Graham, G. (2005). Behaviorism. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford
encyclopedia of philosophy (Fall 2007 ed.). Retrieved from
http://plato.standford.edu/entries/behaviorism/ VandenBos, G. R.
(Ed.).(2007). APA dictionary of psychology. Washington, DC: American
Psychological Association.
5. IGNOU (2016) Learning and Teaching (BES 123), New Delhi
6. National Council of Educational Research and Training ( National
Curriculum Framework (NCF). New Delhi: NCERT.
7. National Council of Educational Research and Training ( National
Curriculum Framework for Teacher Education (NCFTE). New Delhi:
NCERT.
8. Siltala, R. (Innovativity and cooperative learning in business life and
teaching.University of Turku.
4 .11 
1. , 

2.  

 CPS-9

155
3. 5 Es 

4. 
5. 
6.


 


7. 


8.  
 CPS-9

156
-  
Recent Trends in Mathematics Education and the Role of
Teacher
5.1 
5.2 
5.3 
5.4 
5.5 :

5.6 
5.7  
5.1 
,          
      

      ,         

 
  

  
     -, 
 
 -
 


 
    
   
 





- 



 
 
   ,     |
 
    
   
 
:       
 
   


 
-


-

 CPS-9

157


, 

, 





 
 
 
      
  
 

  



-
 

-





 , 

 ,

, 


,
,  
 -   ,       

 


  
 -

, 
 -,


 (...) -
-
-


, 
  
-
  
5.2. 
1. ...
      
2.  
          

3.  

 





 
4. 
 
5.
 
     
 -
     

6. ..

 
7. :
 





 CPS-9

158
8. :
, , , 


9.  ,,,   
10.  / 
5.3. ...

, ... 




  


,  

 -



, , , , , , 
,  ,  
  , 




 

 
  

 








 
 , -


, 



 



 -


-
,

-

 
 

-,
-


 - -

 




-
 
 




    



 CPS-9

159

-   







  -
 

-
              



- -

 



- 
,











 


 

 
  
 



        ,    
,
   ,    ,       
 ...

 





    

 ,  , 
 
 , 


, , 

 
 ,


, , 
 CPS-9

160


 ...


 


........:- http://www.mathisfun.com/; http://www.educationworld.com/;
http://www.nctm.org/ 
...
 



... 
 

   
  ...,  




  
 

 
- 
 
...


 

  
      
  

  





,

 



 

-



-




-

  
-




 CPS-9

161

 
 



 


-
    
,  
  
  
  , 

,  



-
 ,  

,            ,  ,

, 
 
 

5.4.  
         

  

 
 
     


 ,


-


- 
  




 







i. -
  
/
 
 
 
 
 CPS-9

162
ii. - 






 , 






 
iii. 
- 



             


 
 

, ,  
   

 


- 

 

 
 


 -



  

 


 
 

 

 CPS-9

163
 
-

 





- 


, 



 

 
 , 



 
, 

 
 

iv.  - 
 ,


 
,   
  
 ,
, ,


,  
 


, -

     

,  ,     


v. - 
         
   
  


  

, 

 


   , 

 


   
, 
   
     
 CPS-9

164

  

vi.   ?
 




 
 
,
 




/
, , 
, 
 


-







  

 
, ,
,
, ,  
, 
, 



       

 
,
  
  


 
 


:


: ,
        : 


 :-,
, 
, ,

 :
 






 

 
, , 
, , 
 

-



 CPS-9

165



 





, 




   -  
        
,
:       
        
  

    ,          








 -
   - 
 
:,           
 
  

: 

--
 
,  -- --


:
   


  ,
     

  
 
 
-

 
 , 

 :


:


 CPS-9

166

-



 , , 


 

    , 



,

:, , 

-
1.

-

2. 
:
: 


 


, 
   : , 



3. 

-
-
, 

, 


4. 



   
5.   
 
  ,


          

6. -
 
       
, :



 CPS-9

167
7. 

 


, 
 , 


, 
8. -

 

9. 


 , 
 
 
,  
 
10. 
 
 
 
    -   


11. 
, ,  

 
 
 
12. 

   

13. :
’’ ’’’’ 

-


14. :

    

       





15. - , 

,
,, 

 , -
 
5.6 



 


 



 CPS-9

168
 -
  

 
,

  




 

 

 -
  
 , 


 

, 
 
    
 


 




:  
, 
, 
, , ,
 
 

 
 





 
  

 
 CPS-9

169



 


 
 


    - ; ;
 
; ;

,
; ; 
 


, ,
, 


 
  


  


, 


  







 


  ,
, 



 

   



 
  ,  
, ,  
  

 
-

 
 CPS-9

170

, 

 


,    


   



, , , - 
,  -  

,
, 
 , 
 

,  

i.  -  ,
   



, 

 
 


 
ii. - , 
 


, 




  



 
      
 

 CPS-9

171
iii. ... - , 
, , 
,   ,
 
, 


  , , 



iv. 

- 
, 
, 
 
, 


 , 
 -  


,



 

v. - 
, 


 

, 

   
,
 
, ,  
, 
 
 
, , ,  
vi.   
-  
   
, 
 

 


 
 
 
vii. -    
 ,  


?
?
 
?
 
 CPS-9

172
 ?? ?
 ?
  
?



 


viii.


-  , 

, 




 

 
 , , 

 

 , 
  





ix. - 
 






 

  

 
 
,  
, 
 
 
 
   
5.8
1. ...
      

, , , , , , 
,  ,  
 , 




 

 
 
 

 CPS-9

173
2.  
         

3.  

 





 
4. 
 
5.
 
     
 -
     

6. ..

 
7. :
 





8. :
, , , 


9.  , , ,   
10. /   
Sources
1. http://www.techlearning.com/blogentry/8716
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1705977/
3. http://www.techlearning.com/blogentry/8716
4. http://www.education.gov.gy/web/index.php/teachers/tips-for-
teaching/item/1570-importance-of-communicating-in-the-classroom